Στο πλαίσιο τόσο της γενικής αρμοδιότητας της Αρχής, ως φορέας προάσπισης των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων όσο και των ειδικών αρμοδιοτήτων του Εθνικού Μηχανισμού Πρόληψης των Βασανιστηρίων, της προάσπισης και προαγωγής των δικαιωμάτων του παιδιού και της ίσης μεταχείρισης και καταπολέμησης των διακρίσεων ο συνήγορος του Πολίτη κατέθεσε τις παρατηρήσεις της αρχής για τις σχεδιαζόμενες αλλαγές στους Ποινικούς Κώδικες.

Αύξηση πληθυσμού στις φυλακές και αποσπασματικά μέτρα βλέπει ο Συνήγορος

«Είναι αναμφίβολο ότι στο προτεινόμενο σχέδιο νόμου και κυρίως σε σειρά διατάξεων που αφορούν τον ποινικό κώδικα παρατηρείται μια εκτεταμένη και οριζόντια προσαύξηση του ανώτατου ορίου της πρόσκαιρης κάθειρξης και αντίστοιχη αναπροσαρμογή των λοιπών στερητικών της ελευθερίας ποινών, καθώς και αυστηροποίηση του πλαισίου έκτισης και αναστολής εκτέλεσης της ποινής, γεγονός που αναμφίβολα θα αυξήσει τον πληθυσμό των ελληνικών φυλακών, όπως άλλωστε επισημαίνεται και από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους στην αντίστοιχη έκθεση που συνοδεύει το σχέδιο νόμου.

Είναι σαφές όμως ότι το προτεινόμενο σύστημα των ποινών είναι ένα κρίσιμο ζήτημα και θα έχει άμεσες επιπτώσεις στην διαβίωση των κρατουμένων. Την ίδια στιγμή, με το σχέδιο νόμου επανέρχεται με το άρθρο 12 η χρηματική ποινή, ένα μέτρο που πέραν του γεγονότος ότι έχει χαρακτηριστεί εισπρακτικού χαρακτήρα και κοινωνικά άδικο, φαίνεται να μπορεί εν τοις πράγμασι να δυναμιτίσει την ορθή λειτουργία άλλων εναλλακτικών της κράτησης μέτρων όπως η κοινωφελής εργασία και η ηλεκτρονική επιτήρηση.

Ο Συνήγορος του Πολίτη τονίζει επανειλημμένα, ότι κάθε πρωτοβουλία αναθεώρησης των κανόνων που διέπουν την οργάνωση και λειτουργία του συστήματος απονομής της ποινικής δικαιοσύνης πρέπει να γίνεται υπό το πρίσμα μίας «ολιστικής» επανεξέτασης της λειτουργίας του, τόσο στις επιμέρους όψεις του – δηλ. τη νομοθετική (σύστημα ποινών), τη δικαστική (επιμέτρηση ποινών) και τη σωφρονιστική (συνθήκες κράτησης) – όσο και, συνολικά, στις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις, στο πλαίσιο μιας μεσοπρόθεσμης, συγκροτημένης, ποινικής και σωφρονιστικής πολιτικής», τονίζει η Αρχή στις γενικές παρατηρήσεις της.

Προβληματισμός για τις ρυθμίσεις που αφορούν ανηλίκους

Ρυθμίσεις τις οποίες εκφράζει προβληματισμό ή θεωρεί ότι χρήζουν βελτίωσης, στην κατεύθυνση της διασφάλισης του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο υπερνομοθετικής ισχύος άρ. 3 της ΔΣΔΠ καταγράφει ο Συνήγορος.

Συγκεκριμένα η δεύτερη κατά σειρά συναγόμενη σημαντική διεύρυνση των περιπτώσεων εγκλεισμού ανηλίκων σε κατάστημα κράτησης προβληματίζει τον Συνήγορο, δεδομένων τόσο του υπάρχοντος συστήματος και των συνθηκών κράτησης στη χώρα μας όσο και των αρχών που διέπουν τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τους Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για την προστασία των ανηλίκων που στερούνται της προσωπικής τους ελευθερίας, σύμφωνα με τις οποίες η στέρηση της ελευθερίας πρέπει να αποτελεί έσχατο καταφύγιο κοινωνικής αντίδρασης. Αξίζει να σημειωθεί, ότι με την επιχειρούμενη διεύρυνση καθίσταται εφικτός ο εγκλεισμός σε κατάστημα κράτησης και για μικρότερης ηθικοκοινωνικής απαξίας εγκλήματα (πχ διακεκριμένη κλοπή). Στο ίδιο πνεύμα και με βάση όσα εκτίθενται στη συνέχεια, η Αρχή εκφράζει τον προβληματισμό της για την αύξηση των χρονικών ορίων κράτησης σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων από οκτώ (8) σε δέκα (10) έτη στο άρθρο 7 του σχεδίου, που τροποποιεί το άρθρο 54 του Ποινικού Κώδικα.

Σε ό,τι αφορά την ακαταλληλότητα του εγκλεισμού για τη μεταχείριση των ανηλίκων, όπως επισημάνθηκε ήδη, αναμφισβήτητη είναι και η σημασία των συνθηκών κράτησης, επομένως του τρόπου εφαρμογής του επιβαλλόμενου μέτρου, στους ανήλικους παραβάτες. Δυστυχώς, οι συνθήκες αυτές είναι ακατάλληλες, όπως έχει επισημάνει σταθερά ο Συνήγορος τα τελευταία χρόνια στις εκθέσεις αυτοψίας για τα Καταστήματα Κράτησης Ανηλίκων αλλά και στις επανειλημμένες επιστολές του προς το αρμόδιο υπουργείο.

Διευκρινίσεις για το αδίκημα της διατάραξης λειτουργίας χώρων εκπαίδευσης

Ο Συνήγορος θεωρεί σκόπιμη την αποσαφήνιση του πεδίου εφαρμογής της παρ. 5, που προστέθηκε μετά τη διαβούλευση και εισάγει αδίκημα διατάραξης της λειτουργίας χώρων πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με οποιονδήποτε τρόπο (φωνασκίες, θόρυβο, ύβρεις ή απειλές κατά του εκπαιδευτικού προσωπικού, εργαζομένων, υπαλλήλων ή μαθητών), με στόχο την αποτροπή του κινδύνου μελλοντικής ιδίως παρερμηνείας και εφαρμογής της σε μέλη της ίδιας της εκπαιδευτικής κοινότητας (μαθητές και εκπαιδευτικούς).

Για το ηλικιακό όριο για συμμετοχή στη διαμεσολάβηση

Προβληματισμό δημιουργεί η διατήρηση στην παρ. 3 του ηλικιακού ορίου των δεκατεσσάρων (14) ετών, που υπάρχει και στην ισχύουσα διάταξη, ως προς τη δυνατότητα του παιδιού να ακούγεται και, συνακόλουθα, να συμμετέχει στη διαδικασία της διαμεσολάβησης. Εκτιμάται, ότι η πρόβλεψη ηλικιακού ορίου θα μπορούσε να θεωρηθεί δικαιολογημένη σε σχέση με την παράσταση, παρότι δεν τεκμηριώνεται ειδικά η επιλογή της συγκεκριμένης ηλικίας, ωστόσο φαίνεται προβληματική η σύνδεσή του και με τη δυνατότητα του παιδιού να εκφράσει τη γνώμη του.

Η Αρχή θεωρεί ότι θα πρέπει να γίνει ρητή διάκριση ανάμεσα στην παράσταση μετά την ηλικία των 14 και στην ακρόαση της γνώμης του παιδιού από τον αρμόδιο Εισαγγελέα. Περαιτέρω, η ακρόαση της γνώμης του παιδιού είναι κρίσιμη για το σχηματισμό πεποίθησης εκ μέρους του αρμόδιου Εισαγγελέα Ανηλίκων για το αν ελλοχεύει κίνδυνος σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ του ασκούντος την επιμέλεια και του παιδιού.

Τέλος, κρίσιμη για την ολοκληρωμένη και συνεπή υλοποίηση της εν λόγω διάταξης, είναι η πρόβλεψη παροχής εξειδικευμένης κατάρτισης στους αρμόδιους Εισαγγελείς (Ανηλίκων, όπου υπάρχουν, και Πρωτοδικών για την υπόλοιπη επικράτεια) ως προς τα δικαιώματα των παιδιών εν γένει και τις παραμέτρους της στάθμισης του βέλτιστου συμφέροντός τους, καθώς και η υιοθέτηση σαφούς διαδικασίας, κατά την οποία τα παιδιά θα ενημερώνονται πλήρως και σε γλώσσα απολύτως προσαρμοσμένη στην ηλικία και το αναπτυξιακό τους στάδιο για τα δικαιώματα και την υπόθεσή τους.

Tι σημειώνει η Αρχή για τις αλλαγές σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία

Σχετικά με τις ρυθμίσεις αυτές ο Συνήγορος του πολίτη ζητά:

• Να εκτιμάται ότι σκόπιμο θα ήταν να προβλεφθεί /επεκταθεί η προβλεπόμενη προστασία, εκτός από τους συγγενείς και τους συντρόφους, και σε άτομα, που συνοικούν με μία οικογένεια και δεν είναι σύντροφοι ή δεν καλύπτονται από τον βαθμό συγγένειας.
• Να εξασφαλισθεί η άμεση συνεργασία των αρμόδιων υπηρεσιών με την Ελληνική Αστυνομία για την προστασία και την αρωγή των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας.
• Να προστεθεί και το φύλο, καθώς η έκφραση φύλου στα προσωπικά χαρακτηριστικά του θύματος κατά την ατομική αξιολόγηση περιστατικών, δεομένου του γεγονότος ότι μεγάλος αριθμός θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας είναι γυναίκες, καθώς και άτομα ΛΟΑΤΚΙ+

Ενώ τέλος επισημαίνει η αποσπασματικότητα της ρύθμισης για προσλήψεις θυμάτων οικογενειακής βίας, καθώς ουσιαστικά προβλέπει ένα ευεργέτημα στους συγγενείς των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας μόνο σε περίπτωση θανάτου των θυμάτων. Χωρίς να υποτιμάται η σημασία αυτής της πρόβλεψης, είναι σημαντικό να αναδειχθεί παράλληλα η σημασία προστασίας των θυμάτων που επέζησαν της βίας αυτής και η ανάγκη υποστήριξης, ενδυνάμωσης και ένταξης σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και πρόσβασης στην αγορά εργασίας, ζητήματα για τα οποία θα πρέπει να υπάρξουν ρυθμίσεις και πολιτικές, που όμως απουσιάζουν από το παρόν σχέδιο νόμου.