Όταν ξεκίνησε η ιδέα για αυτή την συνέντευξη αυτή είχα στο μυαλό μου τρία πράλληλα θέματα: τη καθημερινή ειδησεογραφία όπου καταγράφαμε πολύ πυκνότερες αστικές πυρκαγιές που οφείλονταν σε επισφαλή μέσα για θέρμανση και μαγειρική, το σχέδιο ιδιωτικοποίησης της ΔΕΗ και γενικότερα την απορρύθμιση της αγοράς ενέργειας που προωθούνταν και τις προκλήσεις που τέθηκαν στη διάσκεψη για το κλίμα στη Γλασκώβη πριν κάποιους μήνες. Είχα υπόψη μου το άρθρο με τίτλο: «Προς έναν νέο γύρο ανόδου της ενεργειακής φτώχειας: σκέψεις για μια κοινωνική προσέγγιση των ζητημάτων της ενέργειας» καθώς και το βιβλίο που έχουν επιμεληθεί οι Φερενίκη Βαταβάλη και Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου με τίτλο: Γεωγραφίες της ενεργειακής φτώχειας στην Αθήνα της κρίσης.
Οι βδομάδες που μεσολάβησαν υπήρξαν αρκετά πυκνές, προσδίδοντας μια αναπάντεχη επικαιρότητα στη συζήτηση μας. Προφανώς κανείς μας δεν θα ήθελε να κουβεντιάζουμε σε αυτό το ρευστό έδαφος όπου οι ενεργειακές ανισότητες θα ενταθούν ωστόσο πιθανώς η διεθνής συγκυρία να αποτελεί μια ευκαιρία για τις αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις στη κοινωνία να συζητήσουν για ένα θέμα το οποίο θα απασχολήσει για αρκετά χρόνια το δημόσιο λόγο και -γιατί όχι- να προβλημαστούν για το αν μπορεί να υπάρξει μια κοινωνική προσέγγιση στο ζήτημα της ενεργειακής φτώχειας.
Αναλυτικά η συνέντευξη
Αρχικά ευχαριστώ πολύ που δεχτήκατε να μιλήσουμε για την ενεργειακή φτώχεια ένα θέμα το οποίο προβάλλεται από τα ΜΜΕ αντιστρόφως με την όξυνση του. Είναι έτσι κατά τη γνώμη σας;
ΝΚ. Δυστυχώς, στα ΜΜΕ παρατηρείται το φαινόμενο της προβολής ζητημάτων μόνον όταν αυτά εμφανίζονται, ας πούμε εμφατικά, στην επικαιρότητα. Εδώ και λίγο καιρό, με τη μεγάλη αύξηση των τιμών στην ηλεκτρική ενέργεια και την εκτόξευση των τιμών των καυσίμων (που εντείνεται από τη γεωπολιτική κρίση), τα ενεργειακά ζητήματα αποτελούν και πάλι «πρωτοσέλιδο». Σε ανύποπτο χρόνο, κατά τη διάρκεια της πρώτης καραντίνας, με τις τιμές καυσίμων να είναι σε χαμηλό δεκαετίας, εστιάσαμε στην αύξηση των ενεργειακών αναγκών (και του σχετικού κόστους), όταν μια οικογένεια βρίσκεται διαρκώς στο σπίτι. Εντοπίσαμε σημαντικές αυξήσεις, ειδικά σε πιο ψυχρές περιοχές της Ελλάδας. Όμως, ενώ επιχειρήσαμε να θέσουμε το θέμα της ενεργειακής φτώχειας, της δυσκολίας δηλαδή των νοικοκυριών να καλύψουν επαρκώς τις ενεργειακές τους ανάγκες, βρήκαμε μάλλον χαμηλή ανταπόκριση. Αλλά και στην παρούσα φάση, παρά την προβολή των ενεργειακών ζητημάτων, οι πολλαπλές διαστάσεις της ενεργειακής φτώχειας πρέπει να φωτιστούν περισσότερο. Δεν είναι μόνο η επιβάρυνση των οικογενειακών προϋπολογισμών το θέμα. Είναι τα προβλήματα υγείας που μπορεί να προκληθούν όταν το σπίτι είναι κρύο το χειμώνα ή ζεστό τις περιόδους καύσωνα. Ακόμη και θανάτους παρατηρούμε λόγω αδυναμίας πρόσβασης στην ενέργεια ή χρήσης απαρχαιωμένων τεχνικών, των οποίων ο αριθμός τρομάζει για μία χώρα του ανεπτυγμένου κόσμου εν έτει 2022. Έχουμε, δηλαδή, μία συνολική υποβάθμιση του επιπέδου ζωής που μας γυρίζει με έναν ιδιόμορφο τρόπο πίσω «στην εποχή της βελέντζας», η οποία πρέπει να αναδειχθεί.
ΦΒ. Πράγματι, τα ΜΜΕ επικεντρώνονται κυρίως στις τιμές της ενέργειας και στους φουσκωμένους λογαριασμούς. Αυτό όμως που διαφεύγει της δημόσιας συζήτησης είναι ο πολυδιάστατος χαρακτήρας του προβλήματος. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που, πέρα από την οικονομική κατάσταση και το κοινωνικό προφίλ των νοικοκυριών, σχετίζεται με τα χαρακτηριστικά των κτιρίων και τα δίκτυα ενέργειας, με την κουλτούρα και τις καθημερινές πρακτικές, με το είδος της κατοικίας και το καθεστώς ιδιοκτησίας της. Συνδέεται επίσης με πλήθος τομέων άσκησης πολιτικής, όπως οι τομείς της κατοικίας, της υγείας, της πρόνοιας, των ενεργειακών αγορών, του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Διακρίνουμε ιδιαίτερα τη σημασία της ευρωπαϊκής πολιτικής για την “ενεργειακή μετάβαση” και της πλήρους χρηματιστικοποίηση της ενέργειας, που διαμορφώνουν ένα πλαίσιο που επιβαρύνει πολλαπλά τα νοικοκυριά. Η αλληλοδιαπλοκή όλων αυτών των παραγόντων δεν προβάλλεται από τα ΜΜΕ.
Κάτι άλλο που συχνά υποβαθμίζεται από τα ΜΜΕ είναι η ανάδειξη διεξόδων για την αντιμετώπισή του πέρα από τη λογική των επιδομάτων και εκπτώσεων. Και σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να ανοίξει η συζήτηση για το σχεδιασμό και την προώθηση μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων μέτρων και πολιτικών που να εστιάζουν στις ρίζες του προβλήματος και να ανταποκρίνονται στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνίας και στα χαρακτηριστικά της κατοικίας και της κατοίκισης στη χώρα μας.
Είστε τρεις ερευνητές/τριες με ξεχωριστές διαδρομές πείτε μας λίγα πράγματα για το πως συναντήθηκαν οι δρόμοι σας και πως καταλήξατε να ασχοληθείτε ερευνητικά με την ενεργειακή φτώχεια;
ΦΒ. Με την Ε.Χ. ξεκινήσαμε να ασχολούμαστε με τα θέματα της ενέργειας το 2014, όταν, στο πλαίσιο των μνημονιακών πολιτικών, χιλιάδες νοικοκυριά βρέθηκαν σε ασφυκτική κατάσταση με τους λογαριασμού του ηλεκτρικού ρεύματος και το χαράτσι της ΔΕΗ, πολυκατοικίες έκλειναν την κεντρική θέρμανση, μαζικές ήταν οι διακοπές ηλεκτροδότησης σπιτιών και η αιθαλομίχλη κάλυπτε τις ελληνικές πόλεις. Η δυσκολία πρόσβασης στην ενέργεια ήταν ένα σοβαρό πρόβλημα για την ελληνική κοινωνία, αλλά και μία καλή δίοδος για να διερευνήσουμε τις επιπτώσεις της κρίσης στην κατοικία και τον αστικό χώρο, κάτι που μας ενδιέφερε πολύ. Παράλληλα ο Ν.Κ. συμμετείχε σε αντίστοιχη έρευνα σε ορεινές περιοχές της χώρας. Οι τρείς μας συνεργαστήκαμε από το 2017 στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού δικτύου COST ENGAGER που είχε ως αντικείμενο την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας στην Ευρώπη. Η συνεργασία μας ήταν γόνιμη, καθώς συνδύαζε τεχνικές διαστάσεις με χωρο-κοινωνικές προσεγγίσεις του προβλήματος. Και αυτός ο συνδυασμός θεωρούμε ότι είναι κρίσιμος για να μελετήσουμε και το νέο κύμα προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά σήμερα.
Τι θα αφορά η συνεργασία με το ΙΝΠ; Δώστε μας ένα πλαίσιο των ερωτημάτων σας.
ΦΒ. Συνήθως τα προβλήματα των νοικοκυριών σε σχέση με την ενέργεια μελετώνται με “top - down” προσεγγίσεις, αναλύοντας δεδομένα για τις τιμές των καυσίμων, την ενεργειακή απόδοση των κατοικιών και τα εισοδήματα. Στο πλαίσιο της συνεργασία μας με το ΙΝΠ επιδιώκουμε να αναδείξουμε όψεις των πιέσεων που υφίστανται τα νοικοκυριά οι οποίες συχνά δεν είναι ορατές μέσα από μακροσκοπικές προσεγγίσεις. Η σε βάθος κατανόηση των ενεργειακών προβλημάτων σε διαφορετικά νοικοκυριά, οι πρακτικές που αυτά εφαρμόζουν και οι ποικίλες συνέπειες του υψηλού ενεργειακού κόστους στη διαβίωση είναι παράγοντες που κάθε άλλο παρά να αγνοηθούν γίνεται. Δεν μπορούν επίσης να αγνοηθούν ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνίας, όπως η διευρυμένη μεσαία τάξη, ο ρόλος των οικογενειακών σχέσεων και τα υψηλά ποσοστά ιδιοκατοίκησης, που προσδίδουν κρίσιμες διαστάσεις στα προβλήματα, αναδεικνύοντας τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής περίπτωσης.
ΝΚ. Για να αναδειχθούν οι πολλαπλές όψεις της ενεργειακής φτώχειας χρειάζονται προσεγγίσεις που θα συνδυάζουν τεχνικοοικονομικές παραμέτρους με κοινωνικές, πολιτικές, χωρικές και πολιτισμικές διαστάσεις. Μόνο με αυτόν τον τρόπο, είναι δυνατόν η ενεργειακή φτώχεια και γενικότερα τα προβλήματα σε σχέση με την πρόσβαση των νοικοκυριών στην ενέργεια να σταματήσουν να παρουσιάζονται ως πρόβλημα “δεικτών και γραφημάτων”.
ΕΧ. Οι δυσκολίες πρόσβασης στην ενέργεια αποτελούν κεντρικό στοιχείο της εμπειρίας της κρίσης. Η συζήτηση για την ενεργειακή φτώχεια ξεκίνησε στην Ελλάδα, το 2010, με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Οι κρίσεις αυτής της κλίμακας, συνδέονται άλλωστε με αναδιαρθρώσεις στους τομείς της ενέργειας και της κατοικίας, καθώς συναρτώνται με τους κύκλους επένδυσης του κεφαλαίου. Και φαίνεται πως οι μετασχηματισμοί αυτοί δεν έχουν ολοκληρωθεί. Αν μπορούμε να προσθέσουμε κάτι στη συζήτηση για την ενέργεια είναι πως οι αλλαγές αυτές εκφράζονται μέσα από μετασχηματισμούς που πραγματοποιούνται σε πολλές κλίμακες.
Με αυτή την οπτική, χωρίς να παραγνωρίζουμε την οικονομική και γεωπολιτική σημασία των ενεργειακών δικτύων, στη συνεργασία μας με το ΙΝΠ εστιάζουμε στις πρακτικές των νοικοκυριών αναδεικνύοντας τη σημασία του χώρου και της τεχνολογίας. Το βασικό μας ερώτημα είναι πως εκδηλώνονται τα προβλήματα των νοικοκυριών σε σχέση με την ενέργεια στη σημερινή συγκυρία και τι πρακτικές υιοθετούνται. Αν η εμφάνιση της ενεργειακής φτώχειας το 2010 συνδέθηκε με την κρίση, την ενσωμάτωση των φόρων ακίνητης περιουσίας στους λογαριασμούς της ενέργειας και τις περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις, ποιοι είναι οι κρίσιμοι παράμετροι στο νέο κύκλο ανόδου της ενεργειακής φτώχειας που βιώνουμε σήμερα; Ποιες αλλαγές έχουν επιτελεστεί τα τελευταία χρόνια στους τομείς της κατοικίας και της ενέργειας και πώς έχουν επηρεάσει τα σχετικά κόστη; Τι αλλαγές έφερε η υγειονομική κρίση στην οικιακή κατανάλωση ενέργειας; Ποιοι αξιοποίησαν τις επιδοτήσεις για την εξοικονόμηση ενέργειας στην κατοικία και με ποιον τρόπο; Τι γίνεται με τη συχνά αμελούμενη πτυχή της θερινής ενεργειακής φτώχειας, πώς αυτή έγινε αντιληπτή μετά τα βιώματα των πυρκαγιών και του καύσωνα του 2021 και πώς άλλαξε τις πρακτικές των νοικοκυριών;
Η βαθύτερη κατανόηση του προβλήματος είναι απαραίτητη, ώστε αφενός οι πολιτικές που θα εφαρμοστούν για την αντιμετώπισή του να είναι ουσιαστικές και όχι επουλωτικές και αφετέρου να αναπτυχθούν στοχευμένες διεκδικήσεις και συλλογικές πρωτοβουλίες. Η ανάδειξη αόρατων και συχνά απρόβλεπτων κοινωνικών διεργασιών γύρω από τα θέματα της οικιακής κατανάλωσης ενέργειας εκτιμάται ότι μπορούν να συμβάλλουν σε αυτή την προσπάθεια.
Γινόμαστε μάρτυρες μιας έκρηξης του κόστους της ενέργειας, υπό αυτή την έννοια η έρευνα σας αποκτά μια αναπάντεχη επικαιρότητα, αναμένετε να ενταθεί το φαινόμενο το επόμενο διάστημα;
ΝΚ. Το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας στη χονδρική αγορά τον Ιανουάριο του 2022 σε σχέση με ένα χρόνο πριν σχεδόν τετραπλασιάστηκε. Το πετρέλαιο θέρμανσης ξεπέρασε τα 1,6 €/lit το Μάρτιο του 2022, τιμή ρεκόρ. Δυστυχώς, τόσο οι διεθνείς εξελίξεις, όσο και – κυρίως - η πλήρης χρηματιστικοποίηση της ενεργειακής αγοράς δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για αποκλιμάκωση των τιμών. Για παράδειγμα, η προσπάθεια «απεξάρτησης» από το ρωσικό φυσικό αέριο έχει, για την ώρα, ως κύριο στοιχείο την αύξηση εισαγωγών LNG από τις ΗΠΑ, το οποίο είναι έως και επτά φορές ακριβότερο του ρωσικού αερίου. Στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, το σύνολο της ενέργειας που παράγεται αποζημιώνεται με βάση τη λεγόμενη οριακή μονάδα, δηλαδή μία μονάδα παραγωγής που μπαίνει στο σύστημα για να «κλείσει» η ζήτηση και έχει συγκριτικά το υψηλότερο κόστος. Η οριακή μονάδα είναι κατά κανόνα μια μονάδα φυσικού αερίου. Σε μια περίοδο, λοιπόν, με ιδιαίτερα ακριβά αέρια καύσιμα, αυτό σημαίνει υψηλό κόστος ηλεκτρικής ενέργειας. Μπορούμε να ελπίζουμε ότι σε αυτό το πλαίσιο θα μειωθούν οι τιμές; Φοβάμαι πως όχι.
Υπάρχουν μέτρα που θα αμβλύνουν τις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης στα ελληνικά νοικοκυριά; Υπάρχουν δηλαδή πράγματα που μπορούν να κάνουν οι εθνικές κυβερνήσεις ή είμαστε ανήμποροι μπροστά σε μια διεθνή κρίση όπως περίπου ισχυρίζεται η κυβέρνηση;
ΝΚ. Η κυβέρνηση, γενικώς, έχει την τάση να δικαιολογεί κάθε πρόβλημα στη βάση ανωτέρας βίας: τώρα φταίει ο πόλεμος που εκτοξεύεται το ενεργειακό κόστος, το καλοκαίρι οι καταστροφικές πυρκαγιές ήταν αποτέλεσμα αποκλειστικά της κλιματικής κρίσης κλπ. Ναι, ζούμε μια σοβαρή διεθνή κρίση αλλά υπάρχουν δυνατότητες λήψης μέτρων ανακούφισης για τα νοικοκυριά. Για παράδειγμα, πολλές χώρες της Ευρώπης έχουν μειώσει τη φορολογία στα καύσιμα ή έχουν εφαρμόσει (όχι απλώς διακηρύξει…) τη φορολόγηση των υπερ-κερδών των παραγωγών ενέργειας. Μέχρι εγκατάλειψη του χρηματιστηρίου ενέργειας είδαμε, καθώς η Ισπανία και η Πορτογαλία ζήτησαν και πέτυχαν να εξασφαλίσουν πλαφόν στη χονδρική τιμή ηλεκτρικής ενέργειας στη σύνοδο κορυφής του Μαρτίου. Στην Ελλάδα τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί για την ενεργειακή κρίση είναι, έως τώρα, εκπτώσεις στον ηλεκτρισμό και το φυσικό αέριο, οι οποίες, όμως, αποτελούν ουσιαστικά απευθείας επιχορήγηση προς τους προμηθευτές ενέργειας. Πρέπει άμεσα, να μειωθεί η φορολογία στα καύσιμα και να υπάρξει μηχανισμός επιστροφής των υπερ-κερδών των παραγωγών ενέργειας - 870 εκατ. ευρώ τα προ φόρων κέρδη της ΔΕΗ το 2021. Όμως, θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν – και αυτό χρειάζεται και η αντιπολίτευση να το σκεφτεί – ότι για να υπάρξουν ουσιαστικότερες παρεμβάσεις προς όφελος των νοικοκυριών πρέπει να ληφθούν και ριζοσπαστικές αποφάσεις. Η λειτουργία του χρηματιστηρίου ηλεκτρικής ενέργειας αποδεικνύεται στην πράξη ότι στρέφεται ουσιαστικά ενάντια στην κοινωνική πλειοψηφία: πολύ πριν τη διεθνή κρίση, οι χονδρικές τιμές ηλεκτρισμού είχαν υπερδιπλασιαστεί. Εάν δε σταματήσει η κερδοσκοπία στη ρίζα της, τα νοικοκυριά θα παραμείνουν εξαρτώμενα από τις κρατικές επιδοτήσεις.
ΦΒ. Πέρα από ρυθμιστικές παρεμβάσεις στην αγορά της ενέργειας, χρειάζεται να αναπτυχθεί μία μακροπρόθεσμη στρατηγική για τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης από τα νοικοκυριά. Η ενεργειακή αναβάθμιση και αυτονόμηση των κατοικιών είναι η απάντηση σε αυτό το ζητούμενο. Μόνο έτσι θα θωρακιστούν τα νοικοκυριά απέναντι σε - συγκυριακές ή μη - αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας ή ακόμα και σε ελλείψεις καυσίμων.
Η ενεργειακή απόδοση των κατοικιών και γενικότερα των κτιρίων στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα χαμηλή. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ του 2011, σε σύνολο 6.371.901 κατοικιών στο σύνολο της χώρας, 3.528.150 (55,4%) έχουν χτιστεί πριν το 1980 (όταν έγινε υποχρεωτική η θερμομόνωση στα νέα κτίρια) και 2.903.594 (45,6%) δεν έχουν κανένα είδος μόνωσης. Και τα πραγματικά μεγέθη είναι πολύ μεγαλύτερα.
Είναι λοιπόν σημαντικό να αναπτυχθούν πολιτικές που προωθούν τις ενεργειακές αναβαθμίσεις κατοικιών, με ουσιαστικά κίνητρα και επιδοτήσεις. Τα διαδοχικά προγράμματα του «Εξοικονομώ» είναι σημαντικά σε αυτή την κατεύθυνση, αλλά η κλίμακά τους είναι πολύ περιορισμένη σε σχέση με τον κτιριακό όγκο που έχει ανάγκη για αναβάθμιση. Για παράδειγμα το τελευταίο πρόγραμμα έχει στόχο αναβάθμισης μόνο 105.000 κατοικιών έως το 2025 και συνολικό προϋπολογισμό 632 εκατ. ευρώ. Και αυτό την ίδια στιγμή που π.χ. 3,5δισ. ευρώ δημόσιων πόρων έχουν δοθεί ως επιδοτήσεις ηλεκτρικού ρεύματος και φυσικού αερίου από τον Σεπτέμβριο του 2021 μέχρι σήμερα, τροφοδοτώντας πρακτικά την αισχροκέρδεια των εταιρειών ενέργειας. Υπό ένα τέτοιο πρίσμα, μία πολιτική με κοινωνικό και περιβαλλοντικό πρόσημο θα προσανατόλιζε δημόσιους πόρους σε ενεργειακές αναβαθμίσεις κατοικιών αντί για τη χορήγηση επιδομάτων ενέργειας, ενώ αντίστοιχα στον τομέα των μεταφορών θα υλοποιούσε επενδύσεις στις δημόσιες συγκοινωνίες αντί να δίνει επιδόματα καυσίμων.
Η ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών, πέρα από τα οφέλη για τα ίδια τα νοικοκυριά ως προς την ποιότητα και το κόστος διαβίωσης, ανταποκρίνεται και στους στόχους για το μετριασμό και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ενώ παράλληλα μπορεί να τονώσει τον κλάδο της οικοδομής που παραδοσιακά αποτελεί σημαντικό τομέα απασχόλησης και οικονομικής ανάπτυξης στη χώρα μας.
ΕΧ Σε μια εποχή που η κάλυψη των ενεργειακών όσο και των στεγαστικών αναγκών αποτελεί πρόκληση για ολοένα και περισσότερες κοινωνικές ομάδες είναι κρίσιμο να συνδέσουμε τις ενεργειακές αναβαθμίσεις με την ενδυνάμωση των νοικοκυριών. Το διεθνές ενδιαφέρον για την αγορά ακινήτων στην Ελλάδα, που ενισχύεται από τις διακυμάνσεις στην οικονομία και τις θεσμικές διευκολύνσεις προς τους επενδυτές, οι πολιτικές για τα κόκκινα δάνεια και η ανάδυση νέων μορφών τουρισμού μετατρέπουν την κατοικία σε επενδυτικό προϊόν αλλάζοντας παγιωμένες σχέσεις και πρακτικές.
Στο πλαίσιο αυτό το κόστος της στέγασης εκτοξεύεται. Οι ενοικιαστές είναι στη πιο δύσκολη θέση, καθώς αδυνατούν να βρουν κατοικία με μίσθωμα που να αντιστοιχεί στα εισοδήματά τους. Σε συνδυασμό με την άνοδο των τιμών της ενέργειας και τον πληθωρισμό συνειδητοποιούν πρώτοι πως είναι δύσκολο να καλύψουν το συνολικό κόστος και να διατηρήσουν το επίπεδο ζωής τους. Οι μικροϊδιοκτήτες, από την άλλη, πιεσμένοι από τα χρέη και τη φορολογία μετά από μια μακρά περίοδο κρίσης και λιτότητας, παρακολουθούν τις πρακτικές των μεγάλων επενδυτών αυξάνοντας τις προσδοκίες τους. Σε μια εποχή που τα δεδομένα αλλάζουν με μεγάλη ταχύτητα και ένταση, θα πρέπει κανείς να σκεφτεί σύνθετα για την κατοικία του, και να έχει την οικονομική άνεση, για να πάει από ευκαιριακές σε περισσότερο αποδοτικές λύσεις.
Η εξίσωση είναι ιδιαίτερα σύνθετη για τις ενεργειακές αναβαθμίσεις και γενικά για την άσκηση πράσινων πολιτικών με κοινωνικό πρόσημο στους τομείς της κατοικίας και της ενέργειας, καθώς υπάρχουν τοπικές ιδιαιτερότητες και οι ανισότητες είναι γεωγραφικά και τεχνολογικά προσδιορισμένες. Κρίσιμη στην κατεύθυνση αυτή είναι η αποτίμηση των υφιστάμενων πολιτικών, καθώς οι τεχνικές παράμετροι, η κλίμακα και η υλικότητα αποκτούν νέα σημασία. Για παράδειγμα, στον τελευταίο κύκλο του «Εξοικονομώ», αν και διατηρούνται τα εισοδηματικά κριτήρια, ενισχύονται κυρίως οι προτάσεις που εξοικονομούν περισσότερο με λιγότερα χρήματα. Η διαπίστωση δεν είναι απλά τεχνική. Έχει και κοινωνική σημασία, καθώς επιλέξιμοι είναι πλέον αυτοί που κάνουν εκτεταμένες και συνδυαστικές παρεμβάσεις στην κατοικία τους. Κάτι που προϋποθέτει ωστόσο μια σημαντική αρχική επένδυση. Θα μπορούσαμε να πούμε πως το πρόγραμμα προσανατολίζεται όλο και περισσότερο στο αποτέλεσμα που έχει στα κτίρια και στην εξοικονόμηση ενέργειας και όχι στο να βοηθήσει αυτούς που έχουν ανάγκη. Γίνεται, όπως επισήμανε μια μηχανικός με εμπειρία στην υποβολή προτάσεων, «περισσότερο αναπτυξιακό παρά βοηθητικό». Θα πρέπει να σκεφτούμε αποτελεσματικές πολιτικές από περιβαλλοντική σκοπιά που να είναι σχεδιασμένες για τα διαμερίσματα και τις κατοικίες των ελληνικών πόλεων, σε μια κατεύθυνση που θα αποτρέπει την κερδοσκοπία και τον βίαιο μετασχηματισμό του χώρου.
Υπάρχουν πρακτικές αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης πληττόμενων κοινωνικών ομάδων για ενεργειακά ζητήματα στη χώρα; Θα αναζητήσετε τέτοιες στην έρευνα σας;
ΦΒ. Η κοινωνία είναι παγωμένη κυριολεκτικά και μεταφορικά. Μέχρι στιγμής δεν έχει αναπτυχθεί κάποιο συγκροτημένο πλαίσιο πρακτικών αλληλεγγύης και υποστήριξης όσων αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα με την ενέργεια στο σπίτι τους. Πολλές οικογένειες βρίσκονται αβοήθητες σε σχέση με την κάλυψη βασικών ενεργειακών τους αναγκών ή με υπέρογκα χρέη προς παρόχους ενέργειας. Και τα προβλήματα θα κλιμακωθούν το επόμενο διάστημα. Είναι πράγματι ένα ερώτημα αν θα αναπτυχθούν πρωτοβουλίες και πρακτικές που θα υποστηρίζουν όσους πλήττονται περισσότερο και τι χαρακτηριστικά θα έχουν. Είναι επίσης ένα θέμα αν η μνήμη και η εμπειρία από τις πρωτοβουλίες για επανασυνδέσεις στο δίκτυο του ηλεκτρικού ρεύματος και τις κινητοποιήσεις ενάντια στο «χαράτσι της ΔΕΗ» τα χρόνια των μνημονίων μπορούν να εμπνεύσουν νέες δράσεις. Ανοιχτό παραμένει τέλος και το ερώτημα αν και πώς η ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο.
ΕΧ Είμαστε σε κρίσιμη περίοδο. Καθώς η πλειοψηφία των νοικοκυριών έχει λάβει τους εκκαθαριστικούς λογαριασμούς της ενέργειας που αντιστοιχούν στη χειμερινή περίοδο, μένει να δούμε τι θα γίνει με αυτούς που δεν θα μπορέσουν να πληρώσουν. Σύμφωνα με στοιχεία που δόθηκαν πρόσφατα στη δημοσιότητα έχουν εκδοθεί 26.500 εντολές για διακοπή ρεύματος εκ των οποίων έχουν γίνει 6.500 διακοπές. Κάποιοι καταναλωτές στρέφονται συλλογικά προς τα δικαστήρια κατά των παρόχων ενέργειας κατηγορώντας τους για αδιαφάνεια, υπέρογκες και άδικες χρεώσεις, ενώ η περίφημη ρήτρα αναπροσαρμογής έχει μετατραπεί σε πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης.
Το Who is Who των ανθρώπων που μας μίλησαν
Η Φερενίκη Βαταβάλη είναι Δρ. αρχιτέκτων-πολεοδόμος ΕΜΠ και εργάζεται ως Ειδική Λειτουργική Επιστομονας στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Η ερευνητική της δραστηριότητα και οι δημοσιεύσεις της αφορούν σε ζητήματα παραγωγής και σχεδιασμού του αστικού χώρου, καθώς και σε περιβαλλοντικές διαστάσεις της ανάπτυξης και του σχεδιασμού. Ασχολείται ερευνητικά με την ενεργειακή φτώχεια από το 2014.
Ο Νίκος Κατσουλάκος είναι Μηχανολόγος Μηχανικός, διπλωματούχος ΕΜΠ. Η διδακτορική του διατριβή αφορούσε στον αποκεντρωμένο ενεργειακό σχεδιασμό με έμφαση στους ορεινούς οικισμούς. Δραστηριοποιείται ερευνητικά στους τομείς της ενεργειακής πολιτικής και της αντιμετώπισης της ενεργειακής φτώχειας, έχοντας συμμετοχή σε σχετικά ελληνικά και ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα καθώς και δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια. Είναι αναπληρωτής καθηγητής στην Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού Ασπροπύργου.
Η Ευαγγελία Χατζηκωνσταντίνου είναι Δρ. αρχιτέκτων-πολεοδόμος ΕΜΠ. Τα ενδιαφέροντά της εστιάζουν στη μελέτη της πόλης μέσα από την ιστορία, τις χωρο-κοινωνικές ανισότητες, το περιβάλλον και την ενέργεια. Έχει συγγράψει, μαζί με τη Φερενίκη Βαταβάλη, το βιβλίο «Γεωγραφίες της ενεργειακής φτώχειας στην Αθήνα της κρίσης. Τρία κείμενα και έξι ιστορίες πολυκατοικιών» (Angelus Novus, 2018).
